Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu'na göre Türkiye'ye girişleri yasak olmayan ve Pasaport Kanunu hükümlerine göre gelen yabancılar Türkiye'de oturma (ikamet) ve seyahat etme hakkına sahiptir. Türkiye'de vize veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden veya 90 günden fazla kalacak yabancıların oturma izni almaları gerekmektedir.
Yabancılar İçin Oturma İzni Nedir?
Oturma izni/ikamet izni, yabancıların Türkiye'de kalabilmelerini sağlayan bu amaçla verilen izin anlamına gelmektedir. Oturma izni, kamu güvenliği ve düzeninin sağlanması ve olası risklerin en aza indirilmesi için uluslararası hukukun bir gerekliliğidir. Bu gereklilik aynı zamanda halk sağlığı ve düzeninin korunması, ortaya çıkabilecek olumsuz durumların önlenmesi ve ülkede ikamet eden yabancıların tespiti ile beraber kontrol edilmesi amacıyla ülke menfaatlerine de fayda sağlamaktadır.
Yabancıların Oturma İzni Ne Kadar?
Oturma izni Türkiye Cumhuriyeti'nde 90 günden fazla kalmak isteyen yabancı uyruklu kişiler tarafından alınır. Oturma izni, alınmasından itibaren 6 ay içinde kullanılmazsa, iznin iptali gündeme gelecek ve geçerliliği kalmayacaktır.
Oturma iznine ilişkin yasal düzenlemeler Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile 5683 sayılı Yabancıların Türkiye'de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanunu'nda yer almaktadır. Bu izinden muaf olan yabancı uyruklular dışında, yabancı uyruklu kişilerin vize sürelerini kapsamayan sürelerde Türkiye'de bulunabilmeleri için ikamet izni almaları gerekmektedir.
Türk hukukunda devlet, bir yabancının ülkeye kabulü ve ülkeye kabul edilip edilmemesi konusunda belirli şartlar arama konusunda takdir yetkisine sahiptir. Buna göre yabancıların Türkiye'de ikamet edebilmeleri için öncelikle Pasaport Kanunu hükümlerine göre ülkeye giriş yapmaları gerekmektedir.
Türkiye’de Oturma İzni Şartları
Bir yabancının, vatandaşı olmadığı bir devlet ülkesindeki haklardan yararlanabilmesi için kural olarak o ülkede bulunması ve o ülkeye yasal olarak giriş yapmış olması gerekir. Türkiye'de yasa dışı olarak bulunan veya Türkiye'ye girişleri engellenen yabancılar Türkiye'de ikamet izni alamayacaklardır.
Oturma izni almak isteyen yabancıların öncelikle Türkiye’ye mevzuata uygun şekilde giriş yapmış olmalıdır. Türkiye'ye yasal olarak giriş çıkış şartlarından biri giriş çıkışların sınır kapılarından yapılmasıdır. İkinci şart ise giriş ve çıkışta pasaport veya pasaport yerine geçen belge gösterilmesidir. Yabancıların yasal olarak Türkiye'ye giriş yapabilmeleri için pasaport gösterme şartına ek olarak vize almaları gerekmektedir.
İkamet izinleri sürelerine ve amaçlarına göre değişiklik göstermektedir. Değişen bu ikamet izni türlerine ilişkin olarak kanun özel bazı şartlar aramıştır. Bu şartlara aşağıda her ikamet izni türü için ayrı ayrı değinilecektir.
Yabancılara Oturma İzni Nasıl Alınır?
Yabancılar, Türkiye içinden veya dışından oturma izni başvurusunda bulunabileceklerdir. Oturma iznine ilişkin başvuruyu ikamet edecek kişi bizzat yapabilmekle beraber vekili de bu hususa ilişkin başvuru yapabilecektir. Oturma izni için avukat tutulabilir.
Konsolosluktan yabancıların oturma izni başvurusu
Kural olarak, oturma izni başvuruları yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türk konsolosluklarına yapılacaktır. Konsolosluklar, oturma izni başvurularını görüşleriyle birlikte Göç İdaresi Genel Müdürlüğü'ne iletecektir. Göç İdaresi oturma izni başvurularını değerlendirecek ve Genel Müdürlük, gerekli gördüğü takdirde ilgili kurumların görüşlerini alarak başvuruları sonuçlandırdıktan sonra oturma izni düzenlenmesi veya başvurunun reddi için konsolosluğa bilgi verecektir. Başvurular en geç 90 gün içinde sonuçlandırılacak ve oturma izni başvurusunun reddine ilişkin işlemler ilgilisine bildirilecektir. Bununla beraber konsolosluklardan oturma ve çalışma izni ile gelen yabancıların giriş tarihinden itibaren en geç 20 iş günü içerisinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırmaları gerekmektedir.
Türkiye'de yabancıların oturma izni başvurusu
Türkiye'den yapılacak başvurularda oturma izni için yapılacak ilk başvuru online sistem olan e-ikamet üzerinden yapılır. E-ikamet başvuru ön başvuru niteliğinde olup, ikamet izni almak için ikamet etmek istenilen yerdeki Göç İdaresi Müdürlüğü'nden randevu alınmasını sağlamaktadır. Göç İdaresi Müdürlüğü yapılacak olan ikamet izni başvurusunu kabul edebilmekte, reddedebilmekte veya iptal edebilmektedir.
Ayrıca Türkiye içinden yapılacak başvurular izin türüne göre valilikler tarafından da alınmaktadır.
Türkiye'de Oturma İzin Türleri
Yabancıların Türkiye’de ikamet (oturum) etmelerinin temel nedenleri farklı olabilir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu'nda, yabancıların Türkiye'de ikamet (oturum) etmelerinin başlıca nedenlerine göre 6 tür ikamet izni düzenlenmiştir:
Kısa dönem ikamet izni
Aile ikamet izni
Öğrenci ikamet izni
Uzun dönem ikamet izni
Ä°nsani ikamet izni
Ä°nsan ticareti maÄŸduru ikamet izni
Oturum (ikamet) izni türlerine göre her bir izne başvurabilecek kişiler, bu kişilerin yerine getirmeleri gereken şartlar ve ikamet izni taleplerinin reddedilme, iptal edilme veya uzatılmama şartlarına ilişkin hükümler getirilmiştir.
Kısa Dönem İkamet İzni
Kısa dönem ikamet izni, YUKK'ndaki diğer ikamet (oturma) izinlerine göre daha genel nedenlerle uygulanabilir. Bu nedenle kısa dönem ikamet izni birçok yabancının kolaylıkla alabildiği kapsayıcı bir ikamet izni türüdür. Kısa dönem ikamet izni aşağıda sayılan son iki maddedekiler dışında her defasında en fazla iki yıllık ikamet izni düzenlenebilir. Kısa dönem ikamet izni düzenlenebilecek kişiler (YUKK m. 31):
Bilimsel araştırma amacıyla gelecek olan yabancılar (Başvuru aşamasında bilimsel araştırmaya ilişkin izin belgesinin de sunulması gerekmektedir.)
Türkiye’de taşınmaz malı bulunan yabancılar (Taşınmazın konut statüsünde olması gerekmektedir.)
Ticari bağlantı veya iş kuracak olan yabancılar (Bu kapsamda şirketler tarafından gönderilen davet mektuplarının dayanak olarak gösterilmesi mümkündür.)
Hizmet içi eğitim programına katılacak olan yabancılar (Eğitimin kim tarafından verileceği, ne kadar süreceği şeklinde belgelerin ibraz edilmesi gerekmektedir.)
Türkiye Cumhuriyetinin taraf olduğu anlaşmalar ya da öğrenci değişim programları çerçevesinde eğitim veya benzeri amaçlarla gelecek olan yabancılar (Verilecek olan izin süresi eğitim süresi ile eş olacaktır.)
Turizm amaçlı kalacak yabancılar
Kamu sağlığına tehdit olarak nitelendirilen hastalıklardan birini taşımamak kaydıyla tedavi görecek olan yabancılar (Burada izin süresi tedavi süreci göz önünde bulundurularak verilmektedir. Yalnızca tedavi görecek olan kişi bu izinden faydalanabilecek, refakatçiler bu izinden faydalanamayacaktır.)
Adli veya idari mercilerin istek veya kararlarına bağlı olarak Türkiye’de kalması gereken yabancılar
Aile ikamet iznine ilişkin şartları kaybetmesi halinde kısa dönem ikamet iznine geçirilecek olan yabancılar
Türkçe öğrenme kurslarına katılacak olan yabancılar (Bu kursun Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylı bir kurs olması gerekmektedir.)
Kamu kurumları aracılığıyla Türkiye’de eğitim, araştırma, staj ve kurslara katılacak olan yabancılar (En fazla 1 yıllık süreyle verilmektedir.)
Türkiye’de yükseköğrenimini tamamlayanlardan mezun oldukları tarihten itibaren altı ay içinde müracaat eden yabancılar (Tek seferde en çok 1 yıl süreliğine verilmektedir.)
Türkiye’de çalışmayan ancak Bakanlar Kurulunca belirtilecek kapsam ve tutarda yatırım yapacaklar ile bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu (Üst sınırı 5 yıldır.)
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı olan yabancılar (Üst sınırı 5 yıldır.) kısa dönem ikamet izni alabileceklerdir.
Kısa dönem ikamet iznine ilişkin başvuru sebepleri değişiklik göstermektedir. Dolaysıyla her başvuru türü için ayrı belgelere ihtiyaç duyulabilmektedir. Ancak yine de tüm kısa dönem ikamet izin türleri için ortak gerekli belgeler bulunmaktadır.
Kısa dönem ikamet izni için gerekli belgeler
Kısa dönem ikamet iznine ilişkin başvuru formu
Sağlık sigortası
Maddi imkana iliÅŸkin beyan
Pasaport veya denk bir belgenin aslı ile fotokopisi
Biyometrik fotoÄŸraf
Kısa Dönem İkamet İzninin Reddi, İptali veya Uzatılmaması Sebepleri
Aşağıdaki hallerde kısa dönem ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edilir, süresi bitenler uzatılmaz (YUKK m. 33):
Kısa dönem ikamet izni için gereken bilgi ve belgeleri ibraz etmemek
Türkiye’ye girişlerine izin verilmeyecek yabancılardan biri olmak (Türkiye’ye girişlerine izin verilmeyecek olanlar aynı kanunun 7. maddesinde sayılmıştır.)
Genel sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınma şartlarına sahip olmamak
İstenilmesine rağmen adli sicil kaydını sunmamak
Türkiye’ de kalacağı adrese ilişkin bilgilerini vermemek
İkamet izninin veriliş amacı dışında kullanılmış olduğunun belirlenmesi
Hakkında geçerli bir Türkiye’ye giriş yasağı veya sınır dışı etme kararı bulunması
Aile Ä°kamet Ä°zni
Devlet, yabancılara aile birleşimi konusunda mutlak haklar tanımamaktadır. Ancak belirli koşulların yerine getirilmesi şartıyla aile bireylerine aile birleşim temelinde ülkeye giriş ve ikamet hakkı verilmektedir. Türk hukukunda aile birleşimi yabancılara aile ikamet izni verilmesi ile sağlanmaktadır. Türk vatandaşlarının, ikamet izinlerinden birine sahip olan yabancılar ile ikincil koruma statüsü sahiplerinin ve mültecilerin;
yabancı eşine,
eşinin veya kendisinin ergin olmayan yabancı çocuğuna,
eşinin veya kendisinin yabancı çocuğuna aile ikamet izni düzenlenebilir.
Aile ikamet izni her seferine 3 seneyi aşmayacak şekilde verilmektedir. Aile ikamet izninin süresi hiçbir şekilde aile ikamet iznini almasına vesile olan kişinin (destekleyicinin) ikamet izin süresini aşamayacaktır.
Öğrenci İkamet İzni
Yabancı öğrencilerin Türkiye’de ikameti ile ilgili olarak düzenlenmektedir. Öğrenci ikamet izni şu kişilere verilmektedir:
Aile ikamet izni bulunmaması halinde ilk ve orta derecede öğrenim gören yabancılar
Ülkemizde bir yükseköğretim kurumunda ön lisans, lisans, yüksek lisans seviyelerinde eğitim gören yabancılara öğrenim süresince ikamet izni verilmektedir.
Öğrenci ikamet izni için gerekli belgeler
Kısa dönem ikamet iznine ilişkin başvuru formu
Sağlık sigortası
Maddi imkana iliÅŸkin beyan
Pasaport veya denk bir belgenin aslı ile fotokopisi
Biyometrik fotoÄŸraf
Aktif öğrencilik belgesi
Uzun Dönem İkamet İzni
Devlet, ülkesinde uzun süre ikamet eden yabancıya, bu süre içinde ülkeye uyum sağladığını varsayarak ülkeye giriş, ikamet ve çalışma hakkı gibi birçok konuda kolaylık sağlamaktadır. Türk hukukunda, Kanunda öngörülen süre boyunca Türkiye'de ikamet eden yabancılara uzun dönem ikamet izni ve buna bağlı bazı haklar verilmektedir. Uzun dönem ikamet izni Türkiye’de kesintisiz en az 8 yıl ikamet izniyle kalmış olan ya da Bakanlığın belirlediği şartlara uyan yabancılara, Bakanlığın onayıyla valilikler tarafında süresiz ikamet izni düzenlenir.
Uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanınmayacaklar şunlardır:
Mülteciler,
Şartlı mülteciler
İkincil koruma statüsü sahipleri
Ä°nsani ikamet izni sahipleri
Geçici koruma sağlanan kişiler
Ä°nsani Ä°kamet Ä°zni
Bazı özel durumlarda diğer ikamet izinlerinden farklı olarak talep üzerine değil, idare tarafından resen ikamet izni verilebilmektedir. Bu özel durumlardan biri insani ikamet iznidir. Diğeri ise insan ticareti mağduru ikamet iznidir. Bu tür izinlerin düzenlenmesinde insan hakları alanındaki gelişmeler ve Türkiye'nin insani nedenlerle ülkelerini terk etmek zorunda kalan yabancılara yönelik koruyucu tutumunun etkisi büyüktür.
Çocuğun üstün yararı söz konusu olduğunda,
Haklarında ülkeye giriş yasağı veya sınır dışı etmeye ilişkin karar alınmış olduğu halde, yabancıların Türkiye’den çıkışları yaptırılamadığında ya da Türkiye’den ayrılmaları makul veya mümkün görülmediğinde,
Yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığında,
Başvuru sahibinin ilk sığınma ülkesi veya güvenli bir üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince,
Olağanüstü durumlarda,
Acil nedenlerden ötürü veya ülke çıkarlarının korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancıların, ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkanı bulunmadığında
insani ikamet izni düzenlenebilir. Bakanlıkça belirlenen sürelerle sınırlı olmak kaydıyla ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün onayı da alınarak valiliklerce insani ikamet izni verilebilir ve verilmiş olan bu izinler uzatılabilir.
Ä°nsan Ticareti MaÄŸduru Ä°kamet Ä°zni
Uluslararası anlaşmalara paralel olarak hazırlanan YYUK'na göre bu izin, insan ticareti mağduru olan veya mağdur olduğu kuvvetle şüphelenilen yabancılara valilikler tarafından verilmektedir. Bu izin, yabancılara yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri ve yetkililerle işbirliği yapıp yapmayacaklarına karar verebilmeleri için verilir. İnsan ticareti mağduru ikamet izni valiliklerce süreli olarak düzenlenmektedir. Bu süre 30 gündür. Düzenlenen insan ticareti mağduru ikamet izinleri en fazla altışar aylık sürelerle uzatılabilecek, ancak bu süreler toplamda 3 yılı geçemez.
Türk Vatandaşı İle Evli Yabancıların Oturma İzni
Aslında Türk vatandaşları ile evli yabancıların oturma izni aile oturma izni kategorisindedir. Bu izin türü ile birlikte aile birliği ve varsa çocukların menfaatinin korunması amaçlanmıştır. 5901 sayılı Kanunun 28. maddesinde yer alanlar ve Türkiye’de yasal ikamet izinlerinden birine sahip olan yabancılar, mülteciler ve ikincil koruma statüsü sahiplerinin aşağıdaki yakınları yakınları oturma izni talep edebilir:
Yabancı uyruklu eşi
Eşinin veya kendisinin reşit olmayan yabancı uyruklu çocuğu
Kendisinin veya eşinin bağımlı yabancı uyruklu çocuğu
Bu kişiler kendi üzerinden eşine ikamet izni alabileceği gibi müşterek çocuklarına ve sadece eşinin çocuklarına da oturma izni alabilmektedir.
İkamet İzni Dışında Tanınan Ayrıcalıklar
Yukarıda sayılan izin türlerinin yanında Türk hukukunda bazı yabancıların durumları özel olarak düzenlenmiş, Türkiye’de ikametleri bakımından bir takım kolaylıklar sağlanmıştır. Örneğin KKTC vatandaşları, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında İki Ülke Vatandaşlarına Ek Kolaylıklar Sağlanmasına İlişkin Anlaşma hükümlerine göre Türk vatandaşı gibi muamele görür. Bu sayede Türkiye'de yasal olarak ikamet edebilmeleri için oturma izni almaları gerekmez. Ancak talep edilmesi halinde pasaport süresi ne olursa olsun çalışma, eğitim ve ikamet amaçlı 5 yıllık ikamet izni düzenlenir.
Görüldüğü üzere Türkiye’deki mevcut yasal düzenlemeler ile uluslararası hukuka uygun olarak çeşitli oturma izinleri düzenlenmiştir. Sayılan oturma izinlerinin her biri için ayrı ayrı bazı şartların olduğu da unutulmamalıdır. Türkiye'de kalış amacı, yabancıların hangi tür oturma iznine başvuracağını belirlemektedir. Söz konusu amacın sona ermesi veya değişmesi halinde izlenecek yol kanunda düzenlenmiştir. Anılan kanuna göre yabancılar, oturma izninin verilme sebebinin sona ermesi veya farklı bir nedenin ortaya çıkması halinde yeni kalış amacına uygun oturma izni talep edebilir veya mevcut izninin uzatılmasını talep edebilir. İzinler arasında geçişlere ilişkin usul ve esasların yönetmelikle düzenlenmesi öngörülmektedir.